Historia

Publikację opracowano na podstawie

Kroniki
Towarzystwa Ochotniczej Straży Ogniowej- Pożarnej
w Ostrowi Mazowieckiej
z lat 1881- 1970
autorstwa Józefa Kolasińskiego

 

W dniu 15 lipca 1881 roku zostało zwołane przez Komitet Organizacyjny zebranie obywateli miasta, na którym ustalono listę osób przyjętych na członków straży, dokonując jednocześnie przydzielania każdego z ochotników do jednego z czterech oddziałów jakie były organizowane na terenie miasta. W dalszej kolejności nastąpiło opracowywanie kierunku działalności i szkolenie strażaków ochotników w zakresie czynności obowiązujących w poszczególnych oddziałach. Pozwoliło to wkrótce na stworzenie jednostki zorganizowanej, wyszkolonej w służbie pożarniczej, posiadającej wprawdzie skromny, ale jakże konieczny sprzęt przeciwpożarowy (sikawki, beczki do wody, hełmy, topory, pasy strażackie, itp.) Od tej pory datuje się stały rozwój straży, której działalność tak bardzo pozytywnie zaważyła na życiu i rozwoju miasta i powiatu. Założycielami ostrowskiej straży byli: aptekarz Julian Nowca, proboszcz ks. Adam Jarnutowski, sędzia Władysław Awejde, Władysław Domański – dzierżawca „Wójtówki”, urzędnicy Damięcki, Mazurowski, Nartowski i Pawłowski, kupcy Antoni Jarnicki i Zientarski, rolnicy Władysław Barzał, Antoni Dzieniszewski, Daniel Karpiński, Stanisław Kempisty, Stanisław Kuczynski, Tomasz Pęziński, Jan Popławski, Franciszek Skarpetowski, Stanisław Świderek, Antoni Ugniewski, Hieronim Wardaszko, rzemieślnicy Józef Jankowski, Hipolit Nowacki, Stanisław Płoński i Władysław Przybylowski oraz inni w liczbie 54 osób. Kierownictwo nad strażą, w pierwszym okresie jej istnienia sprawowali kolejno:

  • prezesi: Julian Nowca, ks. Adam Jarnutowski, Mazurowski, Pawłowski,
  • naczelnicy Władysław Awejde do 1893 r., kiedy zmarł, Mazurowski 1893-1895, Pawłowski 1895- 1896,
  • skarbnik Władysław Domański do 1901 r.

Dowódcami oddziałów byli: D. Karpiński, Stanisław Kuczyński, Stanisław Płoński i Władysław Przybyłowski.

 

Zarząd i dowództwo nowo założonej straży poświęcało wiele starań zbieraniu funduszy z opłat kominowych, składek kupców, rzemieślników, przemysłowców, właścicieli nieruchomości, rolników i pozostałych mieszkańców oraz dochodów z imprez rozrywkowych. Pozwoliło to na zakup sikawek kołowych i przenośnych, węży, beczkowozów, bosaków, toporów i hełmów. Wstępujący do straży, na swój koszt zaopatrywali się w mundury z płótna lnianego domowej roboty. Ci zaś, których nie było na to stać, otrzymywali mundury z przydziału straży. Zbudowano dwie szopy drewniane na sprzęt. Po 1896 roku wzniesiono dodatkowo budynek ze sceną i widownią. Plac (obecnie stoi tu Pomnik Żołnierzy i Partyzantów) oraz materiał budowlany przekazały straży władze miejskie. Podczas przedstawień sprzęt był przenoszony na plac. W sali tej odbywały się przedstawienia teatralne, zabawy taneczne i odczyty. Do 1911 r. ćwiczenia prowadzono na „Świńskim Rynku” (dziś plac Waryńskiego) na specjalnie zbudowanej wspinalni.
Magistrat wyznaczał warty nocne oraz pogotowia konne dla straży w ramach tzw. szarwarku. W razie zauważenia pożaru uderzano w dzwony kościelne. Wyznaczeni do pełnienia dyżurów właściciele zaprzęgów konnych obowiązani byli w razie alarmu natychmiast jechać do remizy. Za niedopełnienie obowiązków w dyżurach wartowniczych i konnych groziły kary, ściągane przez magistrat na rzecz straży. Mimo oporu zarządu miejskiego i ławników, Antoniego Sławkowskiego i Piotra Ugniewskiego, władze carskie zabrały straży plac pod cerkiew i zmusiły ją do przeniesienia remizy na środek Rynku Targowego, gdzie od 1927 roku znajduje się ratusz.

 

Zdjęcie cerkwii

W 1888 roku, w Ostrowi osiedlili się lekarze Jan Harusewicz i Ksawery Taczanowski, aptekarz Ludwik Mieczkowski oraz geodeta Jan Dolęga-Zakrzewski. Wszyscy, oprócz pracy zawodowej rozwinęli żywą działalność społeczną. I tak Jan Harusewicz w latach 1896-1906 był naczelnikiem a następnie prezesem straży. Stawiał sobie i strażakom rygorystyczne wymagania w pełnieniu dobrowolnie przecież przyjętych obowiązków. Dbał o wysoki poziom karności, sprawności, wyszkolenia, wyposażenia i umundurowania. Krzewił wśród członków straży i całej ostrowskiej społeczności zasady realistycznego patriotyzmu, poczucie wspólnoty z całym narodem. To pod jego kierownictwem straż zorganizowała w 1905 roku manifestację żądającą polskiej szkoły, samorządu i sądu.
Od 1906 roku dr Jan Harusewicz, będąc ciągle związany z Ostrowią i strażą, rozwija polityczną, narodową działalność w skali kraju, zajmuje w życiu społecznym Polski wybitną pozycję. Założył on również przy straży ogniowej Koło Miłośników Sceny Polskiej, które już w 1896 roku wystawiło pierwsze przedstawienia, w reżyserii dr Konstantego Taczanowskiego. W 1904 roku staje się ono zespołem teatru amatorskiego straży ogniowej. Dużej pomocy udzielał zespołowi znany wówczas zawodowy aktor i reżyser Ludwik Szejer.

Zdjęcie orkiestry z 1923 roku
w środku siedzą: naczelnik Stefan Uściński, adiutant Jan Radwański, kapelmistrz Stanisław Bartoszewicz

W tym samym 1904 roku powstaje orkiestra dęta straży pod opieką członka zarządu Tomasza Kempistego, przy współudziale Juliana Dembka i wielu innych muzyków amatorów. Pierwszymi kapelmistrzami byli: Garnuszewski, Kwiatkowski, Błaszczyk, Lubiszewski, Władysław Knyszyński. Działacze straży są współzałożycielami Polskiej Macierzy Szkolnej, Towarzystwa Dobroczynności, Kasy Pożyczkowo-Oszczędnościowej, Spółdzielni Spożywców. Organizują majówki, podczas których wygłaszają pogadanki patriotyczne – między innymi Hipolit Kempisty i Hipolit Nowacki. Uczestniczą w pracy konspiracyjnej, kolportują tajną prasę i materiały niepodległościowe.
Najwięcej wysiłków poświęcał straży Ludwik Mieczkowski. Był jej naczelnikiem w latach 1902- 1915, później zaś, aż do końca swego pięknego życia w 1932 roku – prezesem.
W latach 1905-1908 dojrzewał projekt budowy nowego gmachu straży ogniowej.

Budynek straży zlokalizowany przy ul. Teatralnej, po prawej stronie widoczna dawna elektrownia – rok 1911

 

Projekt został zrealizowany w 1911 roku według projektu (bezpłatnie opracowanego) architekta inż. Dobrzeleckiego, na placu i częściowo z cegły ofiarowanych przez Aleksandra Brzostka. W obszernym tym budynku w 1912 r. uruchomiono pierwsze w Ostrowi kino. Przed wybuchem pierwszej wojny światowej Ochotnicza Straż Pożarna w Ostrowi Mazowieckiej według niekompletnych danych doszła do liczby 182 członków wraz z orkiestrą i zespołem teatralnym. Większość strażaków została wcielona do wojska carskiego. Reszta nadal pełniła w mieście swoją służbę pożarniczą. W 1915 roku po wejściu Niemców skonfiskowali oni instrumenty straży, powodując przymusową przerwę w działalności orkiestry. Delegacja ostrowskiej straży ogniowej we wrześniu 1916 r. wzięła udział w dzielnicowym zjeździe w Warszawie, na którym powołano Związek Floriański. W listopadzie 1918 roku straż pod kierownictwem prezesa Ludwika Mieczkowskiego, naczelnika inż. Jana Krzeminskiego, Czesława Karpińskiego- sekretarza i Franciszka Sokołowskiego- skarbnika zainicjowała rozbrajanie Niemców, zajmowanie urzędów i zorganizowanie straży obywatelskiej dla utrzymywania porządku w mieście. Istnieje barwny opis tych dramatycznych wydarzeń pióra niestrudzonego kronikarza naszego miasta i straży- Józefa Kolasińskiego.